Trang Góc Nhỏ Văn Thơ - Hoa lệ

HOA LỆ

"Sài Gòn hoa cho người giàu, lệ cho người nghèo"

Một câu nói phổ biến gần đây trong các bài viết về Sài Gòn, có cách chơi chữ khá hay trên chữ "hoa lệ". Vậy 'hoa lệ' nghĩa là gì? Lệ có phải là 'nước mắt'?

Từ điển tiếng Việt của Viện Ngôn ngữ học (Hoàng Phê chủ biên) định nghĩa "(cảnh vật) đẹp một cách lộng lẫy". Việt Nam tự điển của Lê Văn Đức giải nghĩa "Xa-hoa tráng-lệ, đẹp lộng-lẫy". Trên thực tế, cả "Hoa" và "Lệ" đều mang nghĩa đẹp.

Hoa (華) nghĩa là đẹp lộng lẫy. Từ điển Thiều Chữu giải nghĩa "Văn sức, cái để trang sức bề ngoài cũng gọi là hoa". Có nhiều từ ghép từ chữ này, như "niên hoa" (年華) chỉ tuổi thanh xuân, “thiều hoa” (韶華) là quang cảnh tươi đẹp, mà "phồn hoa" (繁華) chỉ chốn phố xá đông vui. Đây cũng là chữ Hoa trong Trung Hoa hay Hoa Hạ, chỉ nước láng giềng.

Lệ (麗) cũng có nghĩa là đẹp. Ta có những từ ghép như "mĩ lệ", "diễm lệ", "tráng lệ" đều chỉ vẻ đẹp bên ngoài. Đỗ Phủ có bài thơ nổi tiếng tên là "Lệ Nhân Hành" ( 麗人行) nghĩa là bài hát về người đẹp. Chữ Lệ (淚) viết bằng bộ "Thủy" mới có nghĩa là nước mắt, tuy đồng âm mà dị nghĩa vậy.

Trong truyện ngắn "Khóc giữa lưng chừng trời", Dương Giao Linh viết: "Tất cả những thành phố hoa lệ, sang trọng trên thế giới này anh đã từng qua... Chỉ là không có chị."

Sách Nửa Chừng Xuân viết: "Cô mỉm cười vì nhớ tới những chuyện cụ Tú kể cho cô nghe khi cô còn bé, những chuyện thần tiên, kỳ dị, tả những cảnh lạc thú ở chốn bồng lai, những chuyện hôn nhân của các đấng đế vương, công hầu, chép những sự kiêu sa hoa lệ. Cô nghĩ thầm: “Con đường giải chiếu hoa đưa cô dâu về nhà chú rể dễ đã sánh kịp con đường gấm thiên nhiên này!”

Riêng cả cụm từ "Sài Gòn hoa lệ", một số người cho rằng đây là cách diễn đạt liên tưởng từ cụm từ Paris hoa lệ (Magnifique Paris) trong tiếng Pháp, cũng bởi Sài Gòn từng được gọi là Tiểu Paris ở Viễn Đông (Le petit Paris de l'Extrême-Orient).

Trong từ điển Thanh Nghị, ta đã thấy cụm "Sài Thành hoa lệ" được dùng làm ví dụ. Còn "Sài Gòn hoa lệ" đã xuất hiện từ năm 1963 trong quyển "Công cuộc tranh-đấu của Phật-giáo Việt-Nam: từ Phật-đản đến Cách-mạng 1963" của Quốc Tuệ. Sau khi thống nhất đất nước, cụm từ này lần đầu được sử dụng vào năm 1976, trong Nghiên cứu Nghệ thuật, (số 10-13) của Bộ Văn hóa và Thông tin (tr. 60).

(Góc Nhỏ Văn Thơ)

--------------------------------------------------
Ghi chú: ảnh Photo by Đinh Văn Linh và ảnh minh họa sưu tầm từ internet