DỆT CỬI - LÊ THÁNH TÔNG
Khi bậc vua chúa nói chuyện một thì ta nhất thiết nên hiểu mười, mà trỏ chuyện ngay trước mặt thì lại cần suy nghĩ thứ ở sâu xa. Đặc biệt khi đó là Lê Thánh Tông, người có nhiều năm kinh nghiệm trong lĩnh vực viết thơ 'ngụ ngôn'. Cứ xem bài thơ chữ Nôm "Dệt cửi" của ngài sẽ thấy:
"Thấy dân rét mướt nghĩ mà thương,
Vậy phải lên ngôi gỡ mối dường,
Tay ngọc lần đưa thoi nhật nguyệt,
Gót vàng giậm đạp máy âm dương."
"Lên ngôi" - Nghĩa đen là lên ngồi trên khung cửi; mà "gỡ mối dường" nghĩa là đặt sợi vào khung cửi, sợi ngang, sợi dọc phân minh để dệt thành vải, lụa. Nghĩa bóng chính là lên ngôi vua để sắp đặt kỷ cương đất nước. "Mối dường" là dịch từ chữ "kỷ cương" (紀綱) mà ra, nguyên là chỉ các dây tạo thành chiếc lưới, dây to ở ngoài mép là cương, dây nhỏ là kỷ, sau này dùng để chỉ dường mối, phép tắc của xã hội.
"Thoi nhật nguyệt" là một hình ảnh vừa đẹp, vừa hào hùng. Nghĩa đen là chỉ cái thoi dệt, lấy theo thành ngữ "ngày tháng như thoi đưa" (Nhật nguyệt như thoa), mà nghĩa bóng là chỉ việc làm vua quản cả mọi sự, "chủ-chương cả mặt trời mặt trăng" (Dương Quảng Hàm)
"Gót vàng" đối với "Tay ngọc", hai chữ này đều chỉ sự cao quý của của nhà vua. Gót vàng giậm đạp máy âm dương hiển nhiên là ... đạp cái máy dệt (bàn đạp lên xuống như âm và dương); nhưng nghĩa bóng là "làm vua chuyển vận cả khí âm khí dương."
Bài thơ này ý nói lên việc người quản dân phải biết thương dân, lên nắm quyền hành là để giữ kỷ cương cho đất nước, phải biết trách nhiệm của mình, không nề hà tay chân vất vả mà làm cho tròn trọng trách của bậc mẫu nghi thiên hạ.
Ở đây bài thơ chỉ mượn việc dệt cửi để biểu ý ngoại mà không đi sâu vào hành động, nên thơ hay ở ý chứ chưa thực hay ở tả, nhưng cho thấy cái khí phách của bậc quân vương, cũng là bài đáng xem.
(Góc Nhỏ Văn Thơ)
-----------------------------------------------------------------------------------------
Ghi chú: ảnh Thiếu nữ áo dài cổ trang và ảnh minh họa sưu tầm từ internet.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét