Trang Góc Nhỏ Văn Thơ - Kim cương

KIM CƯƠNG

"Kim cương" 金剛 (cách đọc khác: kim cang) là cách người Hán ngày xưa dịch khái niệm "vájra" वज्र của tiếng Phạn dùng để gọi nhiều sự vật (truyền thuyết hoặc có thật) cứng rắn, phái sinh từ gốc "vaj" वज् nghĩa là cứng rắn. Theo Hindu giáo và Phật giáo, vajra là tên gọi của một loại pháp khí cứng rắn với sức mạnh của tia sét có thể cắt mọi thứ nhưng không có gì có thể cắt được nó. Nó là vũ khí của vị thần sấm sét Indra, tương truyền hình dạng như cái chày.

- kim 金: vàng
- cương 剛: cứng.

Mô hình chày vajra thường được người dân đúc bằng đồng và mạ vàng. Người Hán gọi vajra là "kim cương" 金剛 vì những lẽ trên. Hình tượng pháp khí này là biểu tượng của Phật giáo Kim cương thừa (金剛乘) - "vajrayāna" वज्रयान. Tiếng Tây Tạng gọi vajra là "dorje" རྡོ་རྗེ (Latin hoá: rdo rje, ghép "rdo" རྡོ là đá và "rje" རྗེ là vua, chúa, chủ).

Có một dạng thù hình của carbon (C) rất cứng mà người cổ xưa cho rằng rất giống với vajra (có thể cắt mọi thứ nhưng không có gì có thể cắt được nó), vì vậy trong tiếng Phạn, "vájra" वज्र cũng dùng để gọi vật chất này, còn ta gọi nó là "kim cương" 金剛. Các ngôn ngữ vùng văn hoá Hán tự xem kim cương như một loại đá nên gọi là "kim cương thạch" 金剛石. Người Hán còn gọi nó bằng chữ "toản" 鑽 (phiên thiết cho âm "toán" nhưng người Việt đọc "toản") vốn nghĩa là cái khoan, kim cương có thể dùng làm mũi khoan nên gọi là "toản thạch" 鑽石 (một số từ điển Hán-Việt ghi "toàn thạch").

Người Phúc Kiến có cách gọi kim cương là "soān" 璇 (POJ, HV: tuyền) hay "soān-chio̍h" 璇石 (HV: tuyền thạch). "Tuyền" 璇 trong văn chương nghĩa là viên ngọc đẹp, tiếng Phúc Kiến đọc là "soân" (Chương Châu: /suan¹³/ - Tuyền Châu: /suan²⁴/), khi ứng dụng để gọi kim cương thì đổi thanh điệu thành "soān" (Chương Châu: /suan²²/ - Tuyền Châu: /suan⁴¹/). Người miền Trung, miền Nam nước ta thường gọi viên kim cương là "hột xoàn" vì mượn tiếng Phúc Kiến.

Ngày trước, người Hoa có tầm ảnh hưởng nhất định trong thị trường vàng, bạc, đá quý ở Sài Gòn nói riêng, có đầu mối liên hệ tận Hong Kong để cập nhật giá vàng. Ngày nay tại Sài Gòn, khi đến khu vực Chợ Lớn và lân cận, các bạn có thể thấy các dãy phố người Hoa chuyên kinh doanh vàng bạc đá quý, chẳng hạn chợ Thiếc - đường Phó Cơ Điều (quận 11, gần Garden Mall - Thuận Kiều Plaza), chợ Xóm Củi - đường Xóm Củi (quận 8, gần cầu Chà Và).

Các dấu ấn của tiếng Phúc Kiến trong lĩnh vực này là "kak" 角, "chîⁿ" 錢, "soān" 璇 trở thành "cắc" (đơn vị tiền tệ), "chỉ" (đơn vị khối lượng vàng bạc), "xoàn" (hột xoàn, kim cương).

Ung Chu

(Góc Nhỏ Văn Thơ)

-----------------------------------------------------------------------------------------
Ghi chú: ảnh Photo by Đình Lẫm và ảnh minh họa sưu tầm từ internet.