Trang Góc Nhỏ Văn Thơ - Bạn đến chơi nhà

BẠN ĐẾN CHƠI NHÀ - NGUYỄN KHUYẾN

Tam Nguyên Yên Đổ Nguyễn Khuyến 阮勸 (1835-1909) tự Miễn Chi 勉之, hiệu Quế Sơn 桂山, tên thật là Nguyễn Thắng 阮勝, sau được vua Tự Đức mến tài ban tên Khuyến. Ông sinh tại quê ngoại ở làng Văn Khế, tỉnh Nam Định; mà mất ở quê nội làng Vị Hạ (làng Và), xã Yên Đổ, tỉnh Hà Nam.

"Đã bấy lâu nay bác tới nhà.
Trẻ thời đi vắng, chợ thời xa.
Ao sâu nước cả, khôn chài cá,
Vườn rộng rào thưa, khó đuổi gà.
Cải chửa ra cây, cà mới nụ,
Bầu vừa rụng rốn, mướp đương hoa.
Đầu trò tiếp khách, trầu không có,
Bác đến chơi đây ta với ta."

Nguyễn Khuyến là người thông minh, hiếu học. Năm 1864, Nguyễn Khuyến đỗ đầu cử nhân (tức Giải nguyên) trường Hà Nội, nhưng năm sau lại trượt thi Hội. Đến năm 1871, ông mới đỗ Hội Nguyên và Đình Nguyên (Hoàng giáp). Từ đó, Nguyễn Khuyến thường được gọi là Tam Nguyên Yên Đổ (三元安堵).

Năm 1873, ông được bổ làm Đốc Học, rồi thăng Án Sát tại tỉnh Thanh Hóa. Năm 1877, ông thăng Bố Chính tỉnh Quảng Ngãi. Sang năm sau, ông bị giáng chức và điều về Huế, giữ một chức quan nhỏ với nhiệm vụ toản tu Quốc Sử Quán. Nguyễn Khuyến từ quan về Yên Đổ vào mùa thu năm 1884 và qua đời tại đây.

Nguyễn Khuyến là người có phẩm chất trong sạch, mặc dù ra làm quan nhưng nổi tiếng là thanh liêm, chính trực. Sống giữa thời kỳ nhiễu nhương, nhà Nguyễn lụi tàn, các phong trào yêu nước khởi sự rồi bị dập tắt, Nguyễn Khuyến bất lực trước thời cuộc, cảm thấy tài ăn học không thể thay đổi được việc gì, nên ông xin từ quan về ở ẩn.
Các tác phẩm của ông như Quế Sơn thi tập, Yên Đổ thi tập, Bách Liêu thi văn tập, Bạn đến chơi nhà, Cẩm Ngữ, cùng nhiều bài ca, hát ả đào, văn tế, câu đối truyền miệng.

Nguyễn Khuyến tinh thông cả thơ chữ Hán lẫn chữ nôm. Quế sơn thi tập khoảng 200 bài thơ bằng chữ Hán và 100 bài thơ bằng chữ Nôm với nhiều thể loại khác nhau. Có bài Nguyễn Khuyến viết bằng chữ Hán rồi dịch ra tiếng Việt, ví dụ Bạn đến chơi nhà, hoặc ông viết bằng chữ Việt rồi dịch sang chữ Hán. Với nhiều bài thơ Nôm, Nguyễn Khuyến vừa là nhà thơ trào phúng vừa là nhà thơ trữ tình, nhuốm đậm tư tưởng Lão Trang và triết lý Đông Phương. Thơ chữ Hán của ông hầu hết là thơ trữ tình.

(Góc Nhỏ Văn Thơ)

--------------------------------------------------
Ghi chú: ảnh Photo by Trần Quốc Hiếu (từ ảnh 2 đến 4) và ảnh minh họa sưu tầm từ internet