Trang Góc Nhỏ Văn Thơ - Đạp tuyết tầm mai

ĐẠP TUYẾT TẦM MAI

Xót người đạp tuyết tầm mai
Cuối đường tay trắng vương vài giấc mơ.
(Nguyễn Thiên Ngân)

Thành ngữ Trung Quốc có câu "Đạp tuyết tầm mai" (踏雪尋梅) nghĩa là đi trên tuyết mà tìm hoa mai (mơ).

Chữ mai (梅) dùng để chỉ hoa mai mơ (Prunus mume) "Cây mơ, đầu xuân đã nở hoa, có hai thứ trắng và đỏ. Thứ trắng gọi là lục ngạc mai, nở hết hoa rồi mới nẩy lá, quả chua, chín thì sắc vàng" (từ điển Thiều Chữu). Hoa này khác với mai vàng ta thường chưng trong ngày tết là Ochna integerrima.

Mai hoa thường là dấu hiệu sớm để báo xuân về. Hoa nở vào cuối đông, có thể xem là sớm nhất trong các loài hoa, lúc trời băng giá hay tuyết rơi. Do vậy, mai được xếp cùng tùng và trúc (các loài cây không rụng lá mùa Đông) vào nhóm Tuế hàn tam hữu (岁寒三友) nghĩa là ba người bạn của mùa lạnh. Dáng mai khẳng khiu mà cứng cáp, hương thơm tao nhã, sắc trắng thanh khiết. Chẳng thế mà mai hoa thường được các nhà thơ Trung Quốc ưu ái trong nhiều bài thơ, ví như Vương An Thạch viết:

Tường giác sổ chi mai,
Lăng hàn độc tự khai.
(Góc tường mấy nhành mai,
rét tới nở một mình.)

"Đạp tuyết tầm mai” nghĩa là khi trời đông giá rét vẫn đi tìm hoa mai. Thành ngữ này có lẽ xuất phát từ sách "Bắc Mộng Tỏa Ngôn" của Tôn Quang Hiến. Sách viết "có người hỏi: “tướng quốc (chỉ Trịnh Khể) gần đây có thơ mới không?”, trả lời rằng: “thi tứ ở trên lưng lừa trong gió tuyết ở cầu bá kia, chốn ấy làm gì mà có được?”  Điển tích này thường được gọi là "kỵ lư sách cú" (騎驢索句) - cưỡi lừa tìm câu thơ.

Về sau người ta dùng câu "đạp tuyết tầm mai" để chỉ lối sống đầy thi vị, mơ mộng, ví như các nhà nho thời trước đã không ngại đường xa gió tuyết để đi tìm cảm hứng nguồn thơ. Mở rộng ra là chỉ nghị lực để đạt được thành tựu (mai) trước những khó khăn thử thách (tuyết).

Trương Đại (1597-1679), tản văn gia cuối thời nhà Minh lại đem thành ngữ này gắn liền với Mạnh Hạo Nhiên - vị thi nhân thời Thịnh Đường, mà có lần mình từng đăng về bài thơ "XUÂN HIỂU" của ông. Mạnh Hạo Nhiên vốn tâm tình khoáng đạt, thường cưỡi lừa xông qua tuyết tìm mai. Trương Đại cũng ghi lại câu "Ngô thi tứ tại Bá kiều, phong tuyết trung lư bối thượng".

"Hạo Nhiên bất từ phong sương khổ
Đạp tuyết tầm mai lạc tiêu diêu."

Dù là Trịnh Khể hay Mạnh Hạo Nhiên, thì hình ảnh hoa mai trên tuyết trắng, mà con người phải kiếm tìm đã in sâu vào tâm thức của văn nhân nhã sĩ sau này. Đó không chỉ là cái đẹp, mà còn là sự hy sinh để truy cầu cái đẹp.

(Góc Nhỏ Văn Thơ)

-----------------------------------------------------------------------------------------
Ghi chú: ảnh Photo by Nguyễn Trùng Nhị và ảnh minh họa sưu tầm từ internet.