Trang Góc Nhỏ Văn Thơ - Trữ tình ngoại đề

TRỮ TÌNH NGOẠI ĐỀ

Theo từ điển Thuật ngữ văn học (NXB Đại học Quốc gia Hà Nội), trữ tình ngoại đề là một thuật ngữ văn học dùng để chỉ một hình thức của ngôn từ tác giả: là ngôn từ của tác giả kiêm người trần thuật bị chệch ra ngoài việc miêu tả các sự kiện trong cốt truyện nhằm bình luận hoặc đánh giá về chúng, hoặc về những điều khác, không trực tiếp gắn với hành động của tác phẩm.

Trữ tình ngoại đề có thể là lời mở đầu tác phẩm (chẳng hạn, lời mở đầu của Truyện Kiều, của Lục Vân Tiên), có thể là lời gói ở cuối tác phẩm (chẳng hạn, lời gói ở cuối Truyện Kiều). Trữ tình ngoại đề có thể là những đoạn văn, đoạn thơ nằm xen vào giữa quá trình diễn biến của các sự kiện và nhân vật trong cốt truyện được bắt đầu triển khai cho đến kết thúc.

"Đau đớn thay phận đàn bà, Lời rằng bạc mệnh cũng là lời chung"
"Những người bạc ác tinh ma, Mình làm mình chịu kêu mà ai thương"  
"Chữ tâm kia mới bằng ba chữ tài; Tu là cõi phúc, tình là dây oan"
(Truyện Kiều – Nguyễn Du)

Trữ tình ngoại đề là phương tiện quan trọng giúp tác giả soi sáng thêm nội dung tư tưởng của tác phẩm ; bộc lộ đầy đủ, tập trung hơn thái độ, sự đánh giá của mình đối với nhân vật cũng như quan niệm nhân sinh của mình. Nếu tác phẩm là nơi ký thác của tác giả, thì trữ tình ngoại đề là một trong những yếu tố quan trọng, qua đó, tác giả thể hiện trực tiếp những điều muốn nhắn gửi của mình đến người đọc.

"Ôi nước Nga! nước Nga! Từ phương xa kì ảo này, ta thấy nước Nga nghèo nàn xơ xác và không ở được… Chẳng có gì làm xiêu lòng, làm đẹp mắt người ta cả. Nhưng mà sức mạnh huyền bí nào thu hút ta đến với người? Tại sao vang lên không dứt bên tai ta khúc ca ai oán, văng vẳng từ biển nọ tới biển kia, khắp nơi trên không gian bao la? Có cái gì trong khúc hát ấy? Cái gì kêu gọi, và thổn thức, và thít chặt lấy trái tim ta? Những âm thanh nào len lỏi, như một cái vuốt ve đau đớn vào tận hồn ta, và ám ảnh hồn ta không dứt?"
(Những linh hồn chết - Nikolay Vasilyevich Gogol)

Tính ước lệ và tính xúc cảm của ngôn từ thi ca khiến trữ tình ngoại đề thường phổ biến trước hết ở các tiểu thuyết bằng thơ, truyện thơ, nhưng trữ tình ngoại đề cũng có thể có ở những tác phẩm văn xuôi với những đoạn mang tính biểu cảm cao hơn hẳn so với trần thuật trong cốt truyện.

(Góc Nhỏ Văn Thơ)

--------------------------------------------------
Ghi chú: ảnh Photo by Trung Vq và ảnh minh họa sưu tầm từ internet