Trang Góc Nhỏ Văn Thơ - Thu vịnh - Nguyễn Khuyến

THU VỊNH - NGUYỄN KHUYẾN

Trong chùm 3 bài thơ thu của Nguyễn Khuyến (1835 - 1909), Thu Vịnh có thể nói là bài thơ... nhàn nhã nhất, thậm chí còn nhàn nhã hơn cả "Thu điếu". Nó vẽ lên bức tranh mà ngay cả ngày nay, những người hiện đại như chúng ta đôi khi vẫn ước ao một cuộc sống như thế: trời xanh mây trắng, nước biếc trăng xanh, có thời gian, có tâm trí để cảm nhận cơn gió mát hiu hiu.

Nhưng cái nhàn của Nguyễn Khuyến có chăng chỉ có ở bên ngoài, tức là ta tỏ ra nhàn nhã như thế, tiêu diêu tự tại như thế, nhưng bên trong tôi tin ông chẳng được an lòng. Ông bất lực với thời cuộc, bất lực trước non sông đổi thay, mà tài cao chí lớn đến đâu cũng không thay đổi được điều gì. Nguyễn Khuyến tưởng như đang "được" tự do ở ẩn, vui thú điền viên, nhưng có lẽ cũng là "bị" giam cầm trong chính sự cô đơn của mình. Điều này được nói rõ trong hai câu cuối: ta tưởng có thể sánh ngang Đào Uyên Minh - "Đào Uyên Minh muốn làm quan thì ra làm quan, không ngại mang điều tiếng vì việc cầu quan tước; Muốn quy ẩn thì quy ẩn, chẳng lấy việc ở ẩn làm thanh cao. Đói quẫn gõ cửa khất thực, no đủ thì xôi gà đãi khách. Bậc hiền nhân xưa nay quý sự chân thật.” (Tô Thức, Thư Lý Giản Phu thi tập hậu); hóa ra chỉ được cái hình, mà không bắt được cái thần của bậc ẩn sĩ.

Trời thu xanh ngắt mấy tầng cao,
Cần trúc lơ phơ gió hắt hiu.
Nước biếc trông như tầng khói phủ,
Song thưa để mặc bóng trăng vào.
Mấy chùm trước giậu hoa năm ngoái,
Một tiếng trên không ngỗng nước nào?
Nhân hứng cũng vừa toan cất bút,
Nghĩ ra lại thẹn với ông Đào.

"Ông Đào" tức là Đào Uyên Minh (陶渊明, khoảng 365 - 427) sống thời Đông Tấn. Uyên Minh thời trẻ làm quan Tế tửu Giang Châu, hai lần làm quan Tham quân. Sau cùng làm Huyện lệnh Bành Trạch. Tấn Thư kể chuyện Đào Tiềm làm Bành Trạch huyện lệnh chưa đầy ba tháng, một hôm Thái thú quận Tầm Dương phái Đốc Bưu xuống huyện, nha lại khuyên ông lễ phục cân đai chỉnh tề ra nghênh đón trước. Ông thạn: “Ta há lại vì 5 đấu gạo (lương bổng chức huyện lệnh) mà phải khom lưng uốn gối trước tiểu nhân” (吾不能为五斗米折腰，拳拳事乡里小人邪). Ngay hôm đó treo ấn từ quan, về vườn hẳn.

Đào Uyên Minh một mạch yên nhiên giữa vườn ruộng, sống đời thôn phu, “chồng cày ruộng trước, vợ cuốc vườn sau” không bén chân đến nơi huyện thị. Khoảng thời gian hơn 20 năm quy điền này cũng là khoảng đắc ý nhất, sáng tác phong phú nhất trong đời thi nhân. Thơ Đào Tiềm xúc cảm chân thành, hồn nhiên, đạm bạc dung dị, hay ở ý tượng toàn bài, không dụng công ở trau chuốt câu chữ cụ thể.

"Đào Uyên Minh nửa đời còn lại ẩn cư chốn sơn dã, an nhàn thảnh thơi, sống cuộc sống điền viên bay bổng tựa thần tiên”

(Góc Nhỏ Văn Thơ)

-----------------------------------------------------------------------------------------
Ghi chú: ảnh Photo by Nguyen Quanghan và ảnh minh họa sưu tầm từ internet.