Trang Góc Nhỏ Văn Thơ - Truân chuyên

TRUÂN CHUYÊN

"Thuở trời đất nổi cơn gió bụi,
Khách má hồng nhiều nỗi truân chuyên"
(diễn nôm Chinh phụ ngâm khúc - Phan Huy Ích / Đoàn Thị Điểm)

Truân chuyên (hay Truân chiên) có nguồn gốc từ chữ 迍邅 trong tiếng Hán.

Truân (迍) nghĩa là khó khăn, cũng là chữ "truân" trong "gian truân". Chiên / Triên (邅) là vướng víu.  Nghĩa đen là chỉ việc đường sá khó đi, cất bước khó khăn (do đó cả chữ 迍 lẫn chữ 邅 đều có bộ "sước 辵" chỉ việc bước đi). Sau đó hình thành nên nghĩa bóng nói về cuộc sống "gian nan, vất vả" (Từ điển viện ngôn ngữ học, Hoàng Phê chủ biên). Từ điển Thiều Chữu giải nghĩa "Sự đời gấp khúc không được thảnh thơi cũng gọi là truân chiên"

Nguyễn Trãi từng ngâm rằng:

"Bình sinh thế lộ thán truân chiên,
Vạn sự duy ưng phó lão thiên."
(Đường đời lắm nỗi truân chiên
Muôn điều phó mặc Hoàng Thiên an bài)

Phó bản Trần Tán Bình từng viết bài hát nói ngầm ý khinh khi xuất thân có mẹ là ca kỹ của Tản Đà:

"Cha án sát, anh thời đốc học,
Nền đỉnh chung bỗng chốc hoá truân chiên."

Ngày nay, ta thường dùng "truân chuyên", cách viết "truân chiên" đã ít dùng tuy vẫn đúng chính tả. Ngoài ra nếu phiên âm theo đúng phiên thiết của chữ 邅, thì nói "truân triên" vẫn là đúng. Thực ra, “triên” / "chiên" biến thành “chuyên” cũng tương tự "huyên thiên" biến thành "huyên thuyên". Theo thời gian ta thường có thói quen thêm âm /u/ vào để có âm "uyên" hòa hợp với âm "uân" của chữ "truân". Một chữ mà có ba cách viết vậy.

Thôi thì dù đường đi gập ghềnh đến đâu, dù ông trời phó cho ta cuộc sống truân chuyên đến mấy, chúc cho ta vẫn vững bước tiến về phía trước. Đi một bước ngắn, chầm chậm mà vững chải, rồi cũng sẽ đến được nơi ta thuộc về.

Quan trọng nhất là ta vẫn giữ vững tình yêu dành cho cuộc đời này, cũng như nhân vật họa sĩ Dung trong Bãi bờ hoang lạnh của Chu Lai:

"Dung thực lòng yêu thương cái xứ sớ này như yêu thương chính cuộc đời lận đận nhiều truân chuyên của mình."

(Góc Nhỏ Văn Thơ)

--------------------------------------------------
Ghi chú: ảnh Photo by Trần Quốc Hiếu minh họa sưu tầm từ internet