Trang Góc Nhỏ Văn Thơ - Chim liền cánh, cây liền cành - Bạch Cư Dị

ĐIỂN TÍCH VỀ "CHIM LIỀN CÁNH - CÂY LIỀN CÀNH"

"Xin kết nguyện chim trời liền cánh
Xin làm cây cành nhánh liền nhau
Thấm chi trời đất dài lâu
Giận này dặc dặc dễ hầu có nguôi..."
(Trường hận ca - Bạch Cư Dị)

Bốn câu cuối trong Trường Hận Ca thuật lại lời thề trong đêm thất tịch giữa Đường Minh Hoàng và Dương Quí Phi tại Trường Sinh điện. Tự cổ chí kim, các cặp đôi say nồng trong men tình ái thường dùng hình ảnh "Chim liền cánh, cây liền cành" để nguyện thề, cùng ước ao sẽ mãi bên nhau. Thành ngữ này xuất phát từ hai điển tích như sau:

🐦🐦 Sách "Sơn Hải Kinh" viết rằng ở núi Sùng Ngô có loài chim giống như chim vịt, chỉ có một cánh và một mắt, gọi là Man Man (蛮蛮). Trong Thập Di Ký có ghi, thời Chu Thành Vương, nước Nhiên Khâu từng dâng loài chim này, giống chim khách nhưng rất khỏe mạnh. Thủy Kinh Chú chép rằng ở Lâm Ấp có loài chim Tỷ Dực (Bỉ dực), tên là Quy Phi (归飞), tiếng kêu của nó như tự gọi chính mình.

Trong “Nhĩ Nhã · Thích Địa” (尔雅·释地) thời Hán có ghi: “Phía Nam có loài chim Bỉ Dực, không có đôi thì không bay được, tên gọi là Tiêm Tiêm (鹣鹣).” Tiêm Tiêm với Man Man thực chất là một.

Trong “Lang Hoàn Ký” (琅环记) thời Nguyên ghi chép chi tiết hơn:

“Phía Nam có loài chim Tỷ Dực, khi bay, khi đậu, khi ăn uống đều không rời nhau. Con trống gọi là Dã Quân, con mái gọi là Quan Húy, áo lông của chúng được gọi là Trường Ly, nghĩa là ‘mãi mãi không rời nhau’. Loài chim này có khả năng thông hiểu tiền kiếp, chết rồi có thể hồi sinh, nhưng nhất định phải ở cùng một chỗ.”

Chính bởi hình ảnh độc đáo đó, mà đời sau gắn liền hình ảnh "chim liền cánh" với sự hòa hợp của vợ chồng.

“Ở nhà thì giảng đạo lý, tu dưỡng đức hạnh; ra ngoài thì đồng lòng như cánh chim Tỷ Dực.” (Bão Phác Tử · Giao Tế của Cát Hồng thời Tấn)

"Chỉ có Hoàng đế và Hoàng hậu, tình thâm từ thuở xưa. Sống cùng mái nhà tranh như chim Tỷ Dực..." (Tấn Thư · Hậu Phi Truyện)

"Trong khi chắp cánh liền cành / Mà lòng r
ẻ rúng đã dành một bên." (Đoạn trường tân thanh - Nguyễn Du)

🌳🌳 Cây liền cành (liên lý chi - 连理枝) vốn là hiện tượng hai nhánh cây xoắn vào nhau trong tự nhiên. Người xưa thường gắn hình ảnh này với điển tích về nàng Tức Thị, có chồng là Hàn Phùng, sống vào thời chiến quốc. Tống Khang vương (Tử Yển) vì say mê sắc đẹp Tức Thị mà sai người bắt nàng về cung, đem lời ngon ngọt dụ dỗ. Chồng nàng vì uất ức mà quyên sinh, Tức Thị cũng không khuất phục mà lên lầu gieo mình xuống đất. Vua Tống cả giận, sai người chôn mộ hai vợ chồng ở cách xa nhau. Bỗng từ hai ngôi mộ mọc lên hai cây văn tử, cành cây dài ra rất nhanh, lan tới quấn quýt vào nhau không rời.

Lại có điển tích khác, kể chuyện Ngọc Nữ - con của Ngọc Hoàng đại đế xuống trần gian, quen với chàng nông dân tên Điền. Cả hai đến một vùng đất ven sông Kim Sa, dựng lều sinh sống. Họ lấy trời đất làm chứng, kết thành vợ chồng. Cuộc sống của đôi vợ chồng trẻ vô cùng hạnh phúc, họ đặt tên nơi này là Hương Điền – cánh đồng thơm ngát. Nào ngờ, thiên binh thiên tướng biết chuyện, liền truyền lệnh yêu cầu Ngọc Nữ trở về thiên đình.

Tất nhiên Ngọc Nữ và chồng nhất quyết không chịu rời xa nhau. Ngọc Hoàng nổi giận lôi đình, giáng trận đại hồng thủy xuống sông Kim Sa, nhấn chìm làng Hương Điền, cũng nhấn chìm đôi vợ chồng trẻ trong biển nước. Sau khi nước rút, bên bờ sông mọc lên hai thân cây. Nhưng điều kỳ lạ là khi mỗi thân cây cao đến chừng ba mét, từ giữa không trung mọc ra một nhánh cây ngang nối liền hai thân cây lại với nhau. Thân cây to đến đâu, nhánh cây nối liền cũng to bằng chừng ấy. Khi đã nối lại, từ mỗi thân cây tiếp tục mọc lên cành lá, vươn mình hướng thẳng lên trời cao.

Từ đó, hình ảnh cây liền cành dùng để chỉ sự thủy chung, gắn bó của vợ chồng, dù thế nào cũng không rời bỏ nhau.

"Chinh phụ ngâm" của Đặng Trần Côn có câu:

"An đắc tại thiên vị tỷ dực điểu,
Tại địa vị liên lý chi."
Đoàn Thị Điểm diễn nôm rằng:
"Thiếp xin về kiếp sau này,
Như chim liền cánh, như cây liền cành."

Chúc cho các lứa đôi, dẫu trong hoàn cảnh nào cũng đồng lòng như chim liền cánh - nương tựa vào nhau mà bay qua mưa gió của cuộc đời, lại như cây liền cành - dù ở cách xa lòng cũng hướng về nhau, quấn quít không rời. Nhân sinh tìm được tình yêu như thế, có khác gì loan phượng hòa minh, còn mong cầu gì hơn nữa?

(Góc Nhỏ Văn Thơ)

-----------------------------------------------------------------------------------------
Ghi chú: ảnh Photo by Mei Dress và ảnh minh họa sưu tầm từ internet.