Trang Góc Nhỏ Văn Thơ - Quẫn bách

QUẪN BÁCH

Quẫn (窘) nghĩa là "Ở vào tình trạng khó khăn bế tắc, chưa có cách nào giải quyết được"

Bách (迫) nghĩa là "Gần sát. Thời gian hay địa thế kề sát tận nơi rồi không còn một khe nào nữa gọi là bách." 

"Quẫn bách" là từ Hán Việt có gốc từ chữ “窘迫” chỉ tình thế mà một người đang gặp phải vô cùng khó khăn, bối rối, không biết đường nào thoát ra, trong khi áp lực và thời gian đã rất cận kề.

Ngày nay "Quẫn bách" thường được dùng theo nghĩa hẹp để chỉ hoàn cảnh kinh tế rất khó khăn, đến mức không thể duy trì thêm được nữa, tương đương như từ "Túng quẫn" nhưng sắc thái nghiêm trọng hơn.

"Từ đó anh ta đi đã 18 năm mà biệt vô âm tín, người vợ ở nhà quẫn-bách, may thuê vá mướn cũng không đủ, lại thêm một đứa con mọn, không sao đủ nuôi thân, đành phải nhắm mắt, bước đi một bước nữa" (Góp cười truyện thế của Trần Trung Viên - 1929)

"Còn về bản khắc gỗ tôi nhận được, ngày nào tôi cũng nghĩ đến chuyện in lại. Giờ chỉ chần chừ vì lý do tài chính. Nhưng nếu sau này còn quẫn bách, thì chỉ cần in ít bản đi là được.” (Lỗ Tấn)

Nói rộng ra, nghĩa là hoàn cảnh không có lối thoát, xoay tới xoay lui, nhìn lên nhìn xuống cũng chỉ toàn là khó khăn, chướng ngại. Cái "gần sát" của "bách" không chỉ nói về thời gian, mà như một chiếc lồng giam bó hẹp, giam cầm số phận của người trong cơn "quẫn bách". Nó cũng có nghĩa tương đương như "khốn cùng" hoặc "ngặt nghèo"

"Theo ý trẫm thì vì quẫn bách mà tự tôn nước đó chạy sang nội địa, tuy trình lên không có giọng muốn xin quân cứu viện, nhưng nếu trấn mục nước đó có thể tụ tập dân binh, tảo trừ hung nghịch đón tự tôn về thì thế là tốt nhất. Còn như họ Nguyễn đã chiếm được cả địa phương ở Lê thành nhưng các nơi khác vẫn thuộc họ Lê, các trấn mục không diệt được họ Nguyễn nhưng việc đã định vẫn có thể sắp xếp cho ổn thỏa để nghinh đón tự tôn thì đất nước của nhà Lê cũng chưa đoạn tuyệt, cũng không cần phải hưng sư cho lớn chuyện làm gì." (Thanh Cao Tông gửi chỉ dụ cho Tôn Sĩ Nghị)

Tham khảo: 
- Từ điển Nguyễn Quốc Hùng
- Từ điển Thiều Chửu
- Từ điển Viện ngôn ngữ học (Hoàng Phê chủ biên)

(Góc Nhỏ Văn Thơ)

-----------------------------------------------------------------------------------------
Ghi chú: ảnh minh họa sưu tầm từ internet.