Trang Góc Nhỏ Văn Thơ - Vườn, em và miền yêu - Lưu Quang Vũ

VƯỜN, EM, VÀ MIỀN YÊU - LƯU QUANG VŨ

Trong thành phố có một vườn cây mát
Trong triệu người có em của ta
Buổi trưa nắng bầy ong đi kiếm mật
Vào vườn rồi ong chẳng nhớ lối ra.

Vườn em là nơi đọng gió trời xa
Hoa tím chim kêu bàng thưa lá nắng
Con nhện đi về giăng tơ trắng
Trái tròn căng mập nhựa sinh sôi.

Nơi ban mai cỏ ướt sương rơi
Một hạt nhỏ mơ hồ trên má
Hơi lạnh nào ngón tay cầm se giá?
Suốt cuộc đời cũng chẳng hiểu vì sao...

Nơi đêm khuya vọng lại tiếng còi tàu
Bỗng nhớ xa xôi những miền đất nước
Nơi bài hát lên đường ta hẹn ước
Nơi góc vườn ta để quên chùm hoa...

Nơi vòm lá rì rào xao động cơn mưa
Quả ngọt chín khi mùa ve lại đến
Những chân trời màu hồng những chân trời màu tím
Những ngôi sao bàng bạc cả hoàng hôn.

Nơi lá chuối che nghiêng như một cánh buồm
Cánh buồm xanh đi về trong hạnh phúc
Se sẽ chứ, không cánh buồm bay mất
Qua dịu dàng ẩm ướt của làn môi.

Dưa hấu bổ ra thơm suốt ngày dài
Em cũng mát lành như trái cây mùa hạ
Nước da nâu và nụ cười bỡ ngỡ
Em như cầu vồng bảy sắc hiện sau mưa.

Đến bây giờ đánh giặc anh đi xa
Nhìn lại mảnh vườn xưa thấy hẹp
Biết bao điều anh còn chưa nói được
Rối rít trong lòng một nỗi em em.

Rừng rậm đèo cao anh đã vượt lên
Theo tiếng gọi con tàu ngày bé dại
Vườn không níu được bước chân trở lại
Nhưng lá còn che mát suốt đường anh.

Mảnh vườn em vẫn là mảnh vườn xanh
Nơi ban đầu lòng ta ươm tổ mật
Nơi ta hái những chùm thơ thứ nhất
Nơi thu sang mây trắng vẫn bay về.

VƯỜN TRONG PHỐ - Lưu Quang Vũ, trích tập Hương Cây (1968)

Bình về bài thơ này, nhà thơ Vương Cường viết:

"Tôi không nhớ rõ Lưu Quang Vũ viết bài thơ này có phải năm 19 tuổi không, cũng như những câu thơ tôi nhớ có đúng nguyên bản không? Nhưng tôi nhớ chắc chắn rằng, tôi được đọc bài này trong trang sổ tay của một người bạn, nhớ ngay cho đến bây giờ. Có thể chưa đúng với nguyên bản, nhưng không hiểu sao mỗi khi tôi trở về nhà thăm mẹ, hay nhớ rụng rời người tôi yêu mến, hay ngắm nhìn cô dâu, chú rể trong một sáng xanh trời, xanh nước, hay khi cúi đầu ngắm gương mặt lần cuối một người có thể không là ruột thịt, hay chia tay một ai đó trước buổi đi xa, bài thơ vẫn cứ tràn đầy trở về làm tôi ngơ ngác như vậy.

Hay là tôi đã yêu và gửi tất cả lòng mình về một nơi xa, rất xa, bằng những gì gần gũi, như vui, như buồn, luôn ám ảnh tôi. Hình ảnh người tôi yêu luôn túc trực trong trái tim nhỏ bé của mình với những liên tưởng có khi mơ hồ, có khi rất thực với tất cả những gì tôi đã trải qua. Nhưng tôi cũng biết, hình như không phải như vậy vì rằng khi tôi chưa yêu người bạn bây giờ bài thơ cũng đã trở về như thế. Có thể thế này chăng, khi chưa yêu nhưng hình ảnh người tôi yêu có gì giông giống sự ngọt ngào như cô gái, mảnh vườn trong bài thơ với những gì thân thương thơ mộng lắm, ngay chính trong trái tim mình. Và cứ thế tôi đi và luôn mang theo bài thơ và hình ảnh người yêu trong tâm tưởng. 

Lưu Quang Vũ đã mất lâu rồi, nếu không, tôi sẽ gặp anh và nói, tôi cảm ơn anh, vì bài thơ của anh mà cho tôi tình yêu trong sáng và mãnh liệt hơn. Anh là một thi sỹ tài năng có nhiều bài thơ hay, nhưng nếu phải chọn một bài thì tôi chỉ chọn bài này của anh. Tôi cũng nói, mặc dù anh là một tác gia kịch bản lớn mà tôi luôn quý mến, kính trọng, nhưng nếu tôi chỉ được chọn một thì tôi chọn Lưu Quang Vũ, nhà thơ, thi nhân tôi yêu hơn rất nhiều lần nhà viết kịch!

Sự tinh tế trong mỗi chữ, mỗi câu len lỏi trong một tâm hồn trong veo, cao đẹp, một tình yêu nhẹ nhàng xếp lớp, đầy ắp, vườn trong phố là nơi hội tụ trọn vẹn mối tình như vậy.

Buổi trưa nắng bầy ong đi kiếm mật
Vào vườn rồi ong chẳng nhớ lối ra

Bầy ong hay là người tâm hồn con trai trong trẻo, nồng nàn buổi trưa nắng óng ả kia, đang đắm say trong mảnh vườn yêu kia? Phải say đắm, mến yêu, tràn đầy niềm tin dường nào mà những hình ảnh nào hiện lên cũng vận động, xanh êm, trong suốt, mênh mang, tràn đầy hạnh phúc và long lanh nỗi nhớ thế kia.

Vườn em là nơi ngọn gió thường qua
Hoa tím chim kêu bàng thưa lá nắng
Con nhện  đi về giăng tơ trắng
Trái tròn căng mập nhựa sinh sôi

Tôi phải dừng lại nhiều lần để thấm cái kỳ diệu mà thơ mới mang lại được, hình ảnh quá quen thuộc, không cầu kỳ, thêu dệt, gần gũi lắm, bài thơ như đi từ lòng ta đi ra, và không phải ta tiếp nhận mà ta thức dậy: 

Một hạt nhỏ mơ hồ trên má
Hơi lạnh nào bàn tay cầm se giá

Đã ai diễn tả mối tình đầu hay đến thế này chưa? Thơ tự nói với lòng mình, không phải nóng bỏng nụ hôn, không rộn ràng mà se giá, ấy vậy mà ta lại thấy nóng lên một tình yêu thơ dại đang len lỏi vào trong trái tim ta, không hề lạnh lẽo. Tình yêu cứ tự nhiên như hoa trái, hạt sương, tiếng chim kêu trong nắng, con nhện giăng tơ...Khu vườn tâm tưởng và khu vườn hiện thực không hề có sự xa cách. Tình yêu đầu thấm từng giọt hạnh phúc và nao nao lan toả. Như vô hình mà lại như hữu hình, rất gần mà lại rất xa, chập chờn, mộng ảo, tưởng quen mà vẫn lạ, tưởng hiểu mà chưa. Tình yêu không thể hiểu rõ như một định lý hay một cái gì cụ thể:

Suốt cuộc  đời cũng chẳng hiểu vì  sao
Không phải là không hiểu, chỉ không hiểu đến tận cùng mà thôi. Chỉ có trái tim yêu cuồng nhiệt mới nhận ra điều đó.

Bài thơ ra đời khi đất nước đang ở vào thời kỳ gian khổ nhất của cuộc chiến tranh giành độc lập dân tộc. Nhân lực trong cuộc chiến tranh giành độc lập dân tộc của chúng ta mang trong mình những tình yêu tha thiết như thế. Sức mạnh của những chàng trai trong cuộc chiến ấy được bắt đầu từ tâm hồn tràn ngập tình yêu. Bao nhiêu đôi lứa đã hy sinh cho ngày thắng lợi cuối cùng.

Ngày chiến thắng về không có bóng anh
Em hãy nhìn lên sắc cờ kiêu hãnh
Có anh về ôm ấp ngọn dừa xanh
(Thu Bồn)

Hình như trong văn Sô lô Khốp hay XiMôNốp chàng chiễn sỹ trẻ trước khi hy sinh, niềm nuối tiếc là chưa được hôn một người con gái. Và sau cái hôn cô y tá người chiến sỹ đó ra đi. Tình yêu cuộc sống trong người chiến sỹ đẹp đến thế. Tôi nhớ Phu xích, chúng ta những người cộng sản, chúng ta yêu hoà bình vì lẽ đó chúng ta không sợ chiến tranh.

Từ tình yêu mảnh vườn trong phố lại liên thông tình yêu  đất nước. Từ mảnh vườn tình yêu trong phố ấy, những hình ảnh trong khu vườn ấy đã hướng tới một tình yêu lớn hơn và vì vậy cả hai tôn nhau lên thành cái đẹp cộng hưởng.

Nơi ban đêm vọng lại tiếng còi tàu
Bỗng nhớ  xa xôi mọi miền đất nước
Nơi bài hát lên đường ta hẹn  ước
Nơi góc vườn anh bỏ quên chùm hoa

Tiếng còi tàu, bài hát, góc vườn, chùm hoa bỏ quên... hoà  quyện lại trong niềm vui chia tay! Cuộc chia tay cụ thể như không phải chia tay!
Mảnh vườn ấy luôn thức dậy trong lòng người chiến sỹ. Từ mảnh vườn yêu gợi nhớ và vươn tới cái xa hơn và cao đẹp hơn, hoà vào chân trời và những ngôi sao. Cái đẹp được nâng dần lên, bay xa hơn.

Những chân trời màu hồng những chân trời màu tím
Những ngôi sao bàng bạc của màn  đêm

Tôi đã  đọc rất nhiều lần, hiểu mà thật khó cắt nghĩa cái tài hoa, cái hay, cái đẹp của cánh buồm và làn môi. Thời ấy nhiều người lầm tưởng nói đến tình yêu cá nhân như một điều gì đó cấm kỵ. Thật ra không phải như vậy mà ngược lại.

Se sẽ chứ không cánh buồm bay mất 
Qua dịu dàng ẩm ướt của làn môi

Thơ tinh tế đến dường này thì tự nó thấm vào lòng người đọc, người đọc tự mình mà thấm để được chia sẻ, được bổ sung cái đẹp cho chính mình. Xa mảnh vườn thì mảnh vườn hiện lên óng ả, em trở nên mộng ảo hơn nhiều. Khi ví em với cầu vồng nhưng người đọc lại không hề thấy xa lạ, mà lòng như được giải phóng.

Nước da nâu với nụ cười bỡ  ngỡ
Em như cầu vồng bảy sắc hiện sau mưa

Một tình yêu thanh cao, huyền diệu như thế, nói sao cho hết được. Tôi thấy hiện lên hai người con trai, con gái vừa tạo ra môi trường tình yêu vừa bị đắm chìm trong môi trường, rất khó cắt nghĩa.

Sau phút chia tay, giờ chỉ còn lại một mình người con trai trước mặt là rừng thẳm, đèo cao, gian lao, mất mát, hy sinh...trên con đường thực hiện cái đẹp mà mảnh vườn xưa chỉ hướng, lúc này lại thấy cần nói với người yêu bao nhiêu, có lẽ không có ngôn ngữ nào diễn tả hay hơn chữ rối rít, em em... Không có tình cảm nào của con người lại như vậy cả, ngoài tình yêu. Phút chốc khi xa người con trai nghĩ vậy cũng là thường tình. 

Biết bao điều anh còn chưa nói được 
Rối rít trong lòng một nỗi em em

Những câu thơ kết thúc của bài như bỗng thừa ra, nhưng đây là tự sự.

Mảnh vườn em vẫn là mảnh vườn xanh
Nơi anh trồng những hàng cây thứ  nhất
Nơi ban đầu tình anh ươm tổ mật
Nơi thu sang mây trắng vẫn bay về...

Không hề nói đến cái hôn đầu đời cũng không có giận hờn giây lát chỉ có mảnh vườn yêu hiện lên đầy đủ trong nỗi nhớ, không khắc đậm hình ảnh người con gái trong mảnh vườn, em hiện lên bị động, vậy mà tình yêu chảy tràn như ánh trăng đêm êm đềm kỳ lạ, mộng ảo đến không ngờ. Càng không nghe tiếng súng, không thấy hy sinh hay tiếng hò reo chiến thắng. Chiến thắng nằm sâu trong một tình yêu liên hoàn. Người đọc tự mà bâng khuâng, tự mà trong suốt, tự mà nhân lên, tự mà đẹp, tự mà ngời sáng. 

Tôi bỗng nhớ màu tím hoa sim của Hữu Loan. Bài thơ như thấy sao viết vậy, sự thật trong đời với sự thật trong thơ trùng khít nhau, dường không hề sử dụng bất kỳ một thủ pháp nghệ thuật nào nào thế mà lại sống mãi trong lòng người đọc. Vườn trong phố cũng hao hao kiểu ấy nhưng lại mộng ảo hoá cao hơn. Mộng ảo cao hơn lại gần với hiện thực hơn, đó là cái tài không phải nhà thơ nào cũng có. Đó là cái lạ mà dễ chấp nhận nhất trong thơ. Tại sao thế ư? Bởi tình yêu riêng hoà tan trong tình yêu chung vì thế mà tôn nhau, có tính độc lập riêng, không làm giảm mà làm tăng cái đẹp.

Cộng hưởng là sự biểu hiện hai sự vật cùng tần số vận động. Khi cộng hưởng thì vận tốc cũng như gia tốc đều tăng lên đột biến. Trường hợp tình riêng chung trong bài thơ này chính là sự cộng hưởng ấy. Sự tinh tế của một tâm hồn mong manh mới thật sự làm cho mảnh vườn yêu, rất gần mà cũng rất xa...mơ thực, long lanh...sáng dịu trong lòng người đọc... "

(Góc Nhỏ Văn Thơ)

-----------------------------------------------------------------------------------------
Ghi chú: ảnh Doan Bich Ngoc và ảnh minh họa sưu tầm từ internet.