Trang Góc Nhỏ Văn Thơ - Ta chỉ thấy điều ta muốn thấy - Nam Cao

TA CHỈ THẤY ĐIỀU TA MUỐN THẤY - NAM CAO

Trong tác phẩm Đôi Mắt của nhà văn Nam Cao, cuộc viếng thăm của Độ (nhân vật "tôi") dành cho gia đình anh Hoàng đã dấy lên những chuyện trò rôm rả về nhiều chủ đề của thời cuộc, trong đó có cái nhìn về người nông dân, về cách mạng. 

Hoàng là người thành thị, một kẻ trí thức gốc gác Hà Nội vẫn chưa kịp quen với cuộc chiến. Vợ chồng anh đều nhất mực cho rằng những kẻ nhà quê đang làm cách mạng kia"...toàn là những người đần độn, lỗ mãng, ích kỷ, tham lam, bần tiện cả. Cha con, anh em ruột cũng chẳng tốt với nhau. Các ông thanh niên, các bà phụ nữ mới bây giờ lại càng lố lăng."

Trong suy nghĩ của Hoàng, người nông dân là những kẻ suốt ngày chỉ còm cọm làm như trâu, ăn chẳng dám ăn, mặc chẳng dám mặc, ở thì chui rúc; là những người “vừa ngố vừa nhặng xị”, đánh vần xong một cái giấy mất mười lăm phút, viết chữ quốc ngữ sai vần nhưng lại thích nói chuyện chính trị. Chuyện một anh bán cháo lòng sau cách mạng làm chủ tịch xã, chuyện anh thanh niên vác tre đi đắp lũy, cản bước quân thù đọc thuộc lòng bài ba giai đoạn của cuộc kháng chiến là những chuyện đáng cười.

Ngược lại, nhà văn Độ lại có một cái nhìn, một lối sống hoàn toàn khác. Với anh, người nông dân "...có nhiều cái kỳ lạ lắm. Người nhà quê dẫu sao thì cũng còn là một cái bí mật đối với chúng ta. Tôi gần gũi họ rất nhiều. Tôi dã gần như thất vọng vì thấy họ phần đông dốt nát, theo nhếch, nhát sợ, nhịn nhục một cách đáng thương. Nghe các ông nói đến "sức mạnh quần chúng", tôi rất nghi ngờ. Tôi vẫn cho rằng đa số nước mình là nông dân, mà nông dân nước mình thì vạn kiếp nữa cũng chưa làm cách mạng. Cái thời Lê Lợi, Quang Trung, có lẽ đã chết hẳn rồi, chẳng bao giờ còn trở lại... 

...nhưng đến hồi Tổng khởi nghĩa thì tôi đã ngả ngửa người. Té ra người nông dân nước mình vẫn có thể làm cách mạng, mà làm cách mạng hăng hái lắm. Tôi đã theo họ đi đánh phủ. Tôi đã gặp họ trong mặt trận Nam Trung Bộ. Vô số anh răng đen, mắt toét, gọi lựu đạn là "nựu đạn", hát Tiến quân ca như người buồn ngủ cầu kinh, mà lúc ra trận thì xung phong can đảm lắm. Mà không hề bận tâm đến vợ con, nhà cửa, như họ vẫn thường thế nữa. Gặp họ, anh không thể tưởng tượng được rằng chính những người ấy, chỉ trước đây dăm tháng, giá có bị anh lính lệ ghẹo vợ ngay trước mặt cũng chỉ đành im thin thít mà đi, đi một quãng thật xa rồi mới dám lẩm bẩm chửi thầm vài tiếng, còn bao nhiêu ghen tức đành là đem về nhà trút vào má vợ."

Nam Cao đặt tên tác phẩm là "Đôi mắt", cũng để trỏ phần quan trọng nhất trong một cuộc cách mạng trường kỳ - chính là quan điểm. Quan điểm sai thì nhìn đâu cũng thấy lỗi lầm, thấy vấn đề, thấy tiêu cực. Quan điểm đúng thì "đôi mắt" ta sẽ nhìn ra những điểm sáng, thấy được hy vọng, thấy con đường để tiếp tục tiến bước. Ở đây ta nói đúng hay sai là so với tiêu chí của công cuộc cách mạng ấy, không phải tuyệt đối là trắng hay đen. Nhưng dù sức người có nhiều đến đâu, hậu thuẫn có lớn đến đâu, mà quan điểm không đồng nhất, thì không có cuộc cách mạng nào có thể thành công.

(Góc Nhỏ Văn Thơ)

-----------------------------------------------------------------------------------------
Ghi chú: ảnh Photo by Dung Tran và ảnh minh họa sưu tầm từ internet.