Trang Góc Nhỏ Văn Thơ - Khiêm cung

KHIÊM CUNG

"Ấy cáu giận thế, tham lam thế, nhưng tựu trung lại trong quan hệ với mọi người Xuân Diệu vẫn là một người khiêm cung, biết người biết mình và trung hậu thật thà khiến ai cũng quý." (Vương Trí Nhàn - Cây bút, đời người)

Khiêm-cung là từ Hán Việt (謙恭) mang nghĩa "Nhún mình trước người khác và tỏ ra kính trọng người khác, đó là đức độ của bậc quân tử." (Từ điển Nguyễn Quốc Hùng), cũng có khi viết là Cung-khiêm.

Phạm Phú Tứ dân sớ lên Tự Đức từng nói "Lễ nhường là đạo lý của nước, hòa mục là cái tượng của việc sắp đặt trong triều. Kính Hoàng thượng lấy lễ sai khiến bề tôi, tiếp đãi kẻ dưới thì nghĩ đến khiêm cung”

Khiêm (謙) nghĩa là nhún nhường, bộ Ngôn, cũng là chữ Khiêm trong "Khiêm tốn", "Khiêm nhường". Thánh nhân còn chưa dám cho mình là đầy đủ, Vua Nghiêu Vua Thuấn còn có nơi thiếu sót, ấy là sự hạ mình, khiêm tốn của người xưa.

Cung (恭) nghĩa là kính trọng, tôn kính. Từ điển Thiều Chửu giảng nghĩa "Sự kính đã tỏ lộ ra ngoài gọi là cung." Đây cũng là chữ Cung trong "Cung kính", "Cung hỉ"...

Các nhà nho xưa, người học trò bắt đầu vào học, trước phải dạy họ khấu đầu bái sư, thậm chí bạn bè tương giao cũng phải cúi đầu thi lễ, ấy là khiêm cung. Tử Tư giảng trong sách Trung Dung: “Sở dĩ biển cả làm chủ các sông ngòi là bởi vì biển ở thấp”. Mới hay Thánh Hiền trọng nhất sự khiêm cung, bởi phải kính cẩn nhún nhường, mới đủ lòng mênh mông mà tiếp nhận, biết mình, biết ta, hiểu về đạo nghĩa mà cư xử bao dung.

"Trên khiêm, thì sáng mãi ra,
Dưới khiêm, ai kẻ hơn ta được nào,
Khiêm cung, giữ vẹn trước sau,
Rồi ra, quân tử gót đầu hanh thông."

Khiêm cung hẳn nhiên không phải là giả tạo, thảo mai. Trái lại, ở trước mặt ta ngẩng cao đầu, nhưng tâm thái vẫn có thể khiêm cung. Hành động có thể mạnh mẽ, quyết liệt, nhưng không truy cầu cái hư danh phát ra ngoài, mà nội liễm vào trong, ấy cũng là khiêm cung.

(Góc Nhỏ Văn Thơ)

--------------------------------------------------
Ghi chú: ảnh Photo by Duong Hoang Anh và ảnh minh họa sưu tầm từ internet